Alpullu - Şeker Fabrikası

Temel Atma ve Açılışı
Şeker fabrikasının temeli 25 Aralık 1925^a tarihinde atılmış, 26 Kasım 1926 tarihinde işletmeye açılmış... On bir aylık sürede tamamlanan fabrika Türkiye'nin ilk şeker üretimi yapan tesisi... Temel atma ve tesis girişimi açısından Uşak Şeker Fabrikası birinci olmasına karşın ilk üretim açısından Alpullu Şeker, onun önüne geçmiş. Galiba "birinci" olması için biraz da teşvik edilmiş... Makinelerin Alpullu'ya Avrupa'dan kolay gelmesi, devletin özel olarak her türlü desteği vermesi, kurucu ortakların Atatürk'ün yakın arkadaşları olması...

"Alpullu birinciydi, hayır Uşak birinciydi" tartışmasını anlamsız ve yersiz bulurum. Bana göre Uşak ve Alpullu'nun her ikisi de birincidir. Yirmi gün önce veya yirmi gün sonra üretim yapmış olmanın ne anlamı var... Günleri say... Saatleri ve dakikaları... Çocukça bir şey...

^a Bazı kaynaklarda 22 Aralık 1925 şeklinde belirtilir.

Temel Atma Törenine Katılanlar
Temel atma törenine Faik Kaltakkıran, Şevket Ödül, Süvari alay komutanı Ahmet Hamdi bey, ilçe kaymakamı, belediye başkanları ve halk katılmış.

Fabrika Arazisi Kimin?
Seçkin'in (2013) bildirdiğine göre^a fabrika ve [Teliçi tesisleri]^b için istimlak edilen tarla, Pancarköy eski muhtarlarından Deli Aga lâkaplı Mehmet Kral'ın babasına aitmiş. Mehmet Kral'ın babasına o zamanlar Râşit Aga denirmiş. Râşit Ağa devletten istimlak bedeli almamış. "Bu fabrika Bulgarlara değil, bize yapılıyor. Gerekirse üstüne para veririm" demiş ve tarlasını devlete bağışlamış. Fakat daha sonra kendisiyle Allpullu'da buluştuğumuzda Teliçi'nin sadece bir bölümünün Deli Aga'ya ait olduğunu söyledi.

Kadri ağabey fabrika arazisinin Mutlu Köyü'nden birine ait olduğunu anlatıyor.

Kimilerine göre fabrika Rum Papazı Papakridin’in çiftliğine yakın bir yerde kuruldu.

Kaynaklarda yazılanlar ise daha farklı. Bu bölgedeki toprakların hazineye veya maliyeye ait olduğu ve devletin fabrika için bu arsayı bağışladığı yazılı. O zaman şu soru merak ediliyor. "Devlet bu arazilere nasıl sahip oldu". Çünkü halk arasında konuşulan "bölge topraklarının Papakiridin isimli bir papaza ait olduğu" şeklinde bir söylence de var. Bu görüş doğru olabilir. Ayrıntısı "Kosta" adlı maddede verildi.

Mübadele sırasında anılan toprakların hazineye kalma olasılığı yüksek. Bununla birlikte daha sağlam daha güvenilir kaynaklara ihtiyacımız var. O dönemde yapılan iş ve işlemlerin çoğu müphem, muğlak... Buzlu camın arkasında kalmış net görülemeyen olgular.

Üretim
Fabrika 1933 yılında 328 bin ton şeker üretimiyle Dünya birinciliğine yükselmiş...

90'lı yıllarda yıllık 600 bin ton üretim yapılan tesis, Trakyalı çiftçilere şeker pancarı üretiminin ‘bıraktırılması’ nedeniyle dört yıl kapalı kalmış.

Tevsii
Alpullu Şeker Fabrikası 1926 senesinde işletmeye açılmış ve 1931, 1939, 1950 ve 1968 senelerinde tevsi edilmiştir.

Çalışan Sayısı
Fabrikada, 2018 yılında 173 işçi çalışıyor. Bunun 140'ı kadrolu, 33’ü ise mevsimlik işçi…

Küp Şeker
İlk küp şeker makinesi el değmeden paketleme yapıyor ve şekeri otomatik olarak kağıda sarıyormuş.

Küçük bir makineymiş. Çok beğenilmiş... Umum Müdürlük tarafından istenmiş ve Ankaraya gönderilmiş. Kenan Gündüz ağabey'in anlattığına göre sonraki makineyi de Erzuruma göndermişler. O makinenin şekerleri sertmiş, kolay erimiyormuş. Erzurumluluar kıtlama çay içtiklerinden makine orada çok rağbet görmüş. Kenan ağabey analtmaya devam ediyor: "Kağıtlı şeker 1968'de yapılmaya başlandı. Fakat küp şeker fabrikanın başından itibaren vardı. İlk küp şekerler çok düzgün değildi. Kaba küp şeker şeklinde idi. Açık satılırdı. Bakallar terazi küreği ile çuvaldan küp şeker doldurur ibreli terazilerde tartarlardı. 1968 yılında Fransızlardan 1,5 milyon liraya küp şeker makinesi satın aldık. Bir kutuda 225 şeker olurdu. Düne kadar çalıştı. Sonra rekabet arttı. Özel sektör de küp şeker yapmaya başladı. Bir süre sonra o makineyi de sattık."

^a Rafet Seçkin (2013), Bir öküzle gözgöze, Edirne: Ceren Yayıncılık, 87.
^aTarafımdan ilave edilmiştir, çünkü ikisini bir bütün olarak görüyorum.

gelişmesi

1951 yılında hazırlanan “Şeker Sanayiinin Tevsii Programı” ile mevcuda ek şeker fabrikalarının devreye alınması kararı üzerine, 1951-1956 arasında 11 yeni şeker fabrikası işletmeye alınmış ve böylece 1956 yılsonunda fabrika sayısı 15’e ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara, 1963 de Kastamonu, 1977 de Afyon, 1982 de Muş, Ilgın 1983 de, Bor 1984 de Ağrı, 1985 de Elbistan, 1986 da Erciş, Ereğli, Çarşamba, 1991 de Çorum, 1993 de Kars, 1998 de Yozgat ve 2001 de Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye alınmıştır.

.