Herman Gutherz - Hüner Şencan

Dr. Joachim Herman Gutherz
(1926-1932)

İnsanlarımız adını değişik şekillerde telaffuz etmişler. Guther veya Gunter şeklinde yazıp okuyanlar var. İlk adı İngilizce telaffuz biçimiyle Yookim… Biz o kelimeyi "Yasin" diye okuruz. Nuh peygamber zamanından gelen bir adlandırma... Museviler Yookim adını çok kullanırlar.

Doktora yapmış olan mühendis Gutherz Herman, Macaristan “Selyp, Ungarn” şeker fabrikası eski müdürü ve Alpullu Fabrikasına gelince önce Fen müdürü, sonra Fabrika Müdürü oluyor... Kaynaklarda, Dr. Herman Gutherz şeklinde anılıyor. 13
Kasım 1935'e kadar Alpullu'da kalıyor.

Herman veya Armin 1912'den 1925'e kadar 13 yıl Macaristan'ın Selpi nahiyesindeki fabrikayı yönetiyor. 1926 yılında Selpi Şeker Fabrikası kapatılınca Alpullu'ya gönderiliyor. Deneyimli ve bilgili bir yönetici. Aynı zamanda işçilerin saygısını kazanmış biri... Macaristan'da okul açmış, hayır amaçlı bir vakıf kurmuş...

Macaristan'da Selpi beldesine bir kaç km uzaklıktaki Hatvan kasabası daha sonra Alpullu'nun kardeş şehri oluyor... Bir zamanlar camileriyle göz dolduran Havan şehri. Bu konuda "Kardeş Şehirler" maddesine bakılabilir.

O vakitler Macar Yahudilerinin büyük çoğunluğu Alman iş adamları veya sanayicileri tarafından istihdam ediliyor. Eğitim konusuna önem veren Yahudi çocukları çoğunlukla Alman veya İsviçre üniversitelerinden mezun oluyorlar. Onlar tarih boyunca okumaya ve öğrenmeye önem veren bir topluluk...

Herman hem Alpullu'nun hem de Eskişehir'in ilk müdürü... "Eskişehir Şeker fabrikasının ilk müdürü Hermann Gutherz isimli bir Macar’dır."

1939 02.13 tarihinde Ankara'da Ekonomi Bakanlığının danışmanı olarak görüyoruz Gutherzi… Paylaşılamıyor.

Polonya'da doğmuş, bir süre de Avusturya'da yaşamış... Resmi kaynaklarımıza Macar kökenli olduğu şeklinde kayıt düşülmüş. Resmi Gazete'de "Macar tebaasından Hermann Gutherz" diye bahsi geçiyor.... Eşi Alman... Herman Alpullu'ya fabrika müdürü olarak geldiğinde 54 yaşında ve alanında iki kitap yazmış.

Türkiye, 1939 yılında Herman'ın kızı ve damadına Türkiye aracılığıyla İsrail'e geçmesi için transit vize ve geçiş izni vermiş. Başka hiç kimseye izin verilmezken Bratislava'daki onursal Türk elçisi Josef Reichner ile birlikte Herman'ın kızı ve damadına ayrıcalık tanınmış.

Kızı ve damadına ayrıcalık tanınıyor
"Türk Hükümeti'nin Filistin'e gitmeleri amacıyla transit vize vermiş olduğu insanlan iki gruba ayırmak mümkündür. Bunlardan ilki Türkiye üzerinden Filistin'e transit geçmek için kişisel başvuru yapanlardır. Bunlar ya tek başlarına, ya da eşleriyle birlikte, veya Filistin'deki eşinin yanına gitmek için transit vize başvuruşunda bulunanlardır. Bu gruba giren ve belgelerde geçen ilk Yahudiler, Türkiye Eski şeker Fabıikalan Alpulu Fabrikası Müdürü Alman Yahudilerinden Herman Gutherz'in Lozan'da bulunan kızı Elizabeth Hacker ve damadı Hans Hacker'dir. Bu kişilerin Türkiye üzerinden Filistin'e gitmeleri için İçişleri Bakanlığı'nın 25 Mayıs 1940'ta yapmış olduğu teklif Bakanlar Kurulu'nda değerlendirilmiştir. Yapılan görüşme sonrasında bu kişilerin Filistin'e transit geçmesine ilişkin kararname imzalanrnıştır." Tahir Kodal, Türk arşiv belgelerine göre II. Dünya Savaşı (1939-1945) yıllarında
Türkiye üzerinden Filistin’e Yahudi göçleri, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/26171.

Türkiye'den Ayrılması
Türkiye'den ayrıldıktan sekiz yıl sonra ölmüş. Maceristan'da Budapeşte şehrinde gömülmüş. Polonyalı, Avusturyalı, Macar ve Alman.. Fakat asıl etnik kimliği Musevi... Musevilik, hem dinsel hem de etniksel kimlik sayılıyor... Macaristan'da fabrika müdürlüğü yaptığına ve oraya gömüldüğüne göre görüntüde "Macar" saymamız daha doğru. Bu şekilde bir ülkeden diğerine göç ederek yaşayan Musevilere ülkesel tanımlama yapmak anlamlı değil.

Parfüm Şirketi
1940 yılında Türkiye'de parfüm alım satımına yönelik bir ticaret şirketi kurmuş. 1935'te Alpullu'dan ayrıldıktan sonra hemen memleketine gitmemiş: "Macar sınaî ve ticarî müesseselerinin Türkiyede mümessilliğini, acenteliğini ve ticarî vekâletini yapmaktır. Şirket bu maksat ve mevzuunu aşmamak kaydile, mümasil ticarî şahıslarla iştirakler akdedebilir. "

Musevi Kökenli Olması
İnternet kayıtlarında şu şekilde söz ediliyor:
"Hermann Gutherz, who was Jewish, was an importer and exporter of perfumes who resided in Vienna, Austria. Born in 1871 and died in 1943 Keresztúridűlő, Budapest."

Sanayi Kongresine Katılması
1930 yılında sanayi kongresine temsilci ve delege olarak katıldığını görüyoruz.
Şeker için delegeler: İlhami Nafiz, Haydar ve Gutherz Beyler.
---
Zamanındaki Muhasebe Müdürü
Gutherz zamanında Muhasebe Müdürü kimdi? Ahmet Vasfi Arıner (1890-1956) ismi veriliyor. Tekirdağ sancağı muhasebe başkatiplerinden Abdülkadir Efendi ile Adile hanımın oğlu olduğu 1890 yılında Kırcaali'de doğduğu... Kırcaali Rüştiyesinde okuduğu... Edirne idadisinde lise, 1911'de mülkiye eğitimi... 1916'da inecik nahiye müdürlüğü, Hayrabolu, Gevaş kaymakamlıkları ve 1929'da şeker fabrikası muhasebe müdürlüğü... Bu görevi üç yıl boyunca gerçekleştiriyor. 1946'da T. Şeker Fabrikaları A. Ş. Başmüfettişliğine terfi' ediyor. 26 Nisan 1951'de Baş müfettişlik'den emekli oluyor.
---
Alpullu Şeker Fabrikasını Mahkemeye Vermesi
Dr. Gutherz 1934 yılında, yani ayrılmasından bir yıl önce şeker fabrikasını mahkemeye veriyor. Nedeni açık değil. Cumhuriyet Gazetesinin 16.10.1934 tarihli haberinden öyle anlaşılıyor ki Alpullu şeker fabrikası sahip olduğu hisse senetlerinin bedelini kendisine vererek onu ortaklıktan çıkarmak istiyor. O ise çıkmak istemiyor. Zorlama yapılmış olmalı ki, fabrikayı mahkeme veriyor "bana ödeme yapılmasın" diyor. İlginç... Bu gibi durumlarda normal olanı parayı almaktır. Gutherz mahkemeye şöyle bir beyanda bulunuyor. "Benim aldığım hisse senetleri hamiline yazılıdır ve ben onları kaybettim. Bana ne diye ödeme yapmak istiyorsunuz"... Fabrikanın kendisine ödeme yapmak istemesinde bir Ali-Cengizlik oyunu olduğu hissediliyor. Veya cingözlük... Fabrika bir bahane bularak kendisine ödeme yapmak veya para vermek istiyor. Ödemenin portföyündeki senetlerin karşılığı olduğu söyleniyor, fakat Herman akıllı... Fabrikanın bulduğu gerekçeyi veya bahaneyi boşa çıkarıyor. Mahkeme, fabrikanın müdür vekiline soruyor. O da "fabrikanın defter kayıtlarında bu hisse senetlerinin onun adına kayıtlı olduğunu söylüyor". "Söylüyor" ifadesi dikkatimizi çekiyor.... Sadece beyan mı, yoksa defterleri de kanıt gösteriyor mu, belli değil. Yoksa anılan deftere o kayıtları sonradan mı işlediler. Gutherz "hamiline" diyor, müdür vekili ise "defterde yazılı" olduğunu söylüyor. Normal olarak hamiline hisse senetlerinin deftere kayıt edilmemesi gerekir. Kaçınılmaz olarak merak ediyoruz. O defterde kimlerin isimleri vardı ve adlarına ne kadar hisse senedi kayıtlıydı? O defter şimdi nerededir? Çok stratejik ve tarihi bir kıymete sahip... İçerdiği bilinmesi istenmeyen bazı özel bilgiler nedeniyle sakıncalı da olabilir... Mahkeme karar veriyor ve Gutherz'i haklı buluyor. Fabrikaya diyor ki "Ödeme yapmayın". Yani, mahkemenin kararı da ilginç. Kayıp hisse senetlerinin "hamiline" yazılı olduğunu nasıl anlıyor veya Gutherz bunu nasıl ispat ediyor. Çünkü ortada senet yok. Görünmez bir elin müdahalesi mi var? Bilmiyoruz. Fakat Gutherz "kendisine ödeme yapılmamasını" böylece sağlamış oluyor. Fabrikanın yapmak istediği bu ödeme bir tür "sus payı mı" idi... Onu da bilmiyoruz. Dr. Gutherz dört beş ay sonra Alpullu'dan ayrılıyor, Ankara'ya gidiyor ve Bakan danışmanı oluyor, kendi şirketini kuruyor. İthalat ve ihracat işleriyle uğraşıyor. Oysa o parayı kabul etmiş olsa eline muhtemelen altı yedi bin lira para geçecekti. O zaman için iyi para... Ve Gutherz Yahudi kökenli bir yönetici. Paraya sıcak durması lazım ama yapılacak ödemeyi elinin tersiyle itiyor... Neden... Böyle bir davanın gazeteye haber olarak yansıması da ilginç. Kamuoyuna "dava kapanmıştır" mesajı veriliyor. Gutherz 300 hisse senedini "kaybedecek" bir adam değil. Gutherz, her ne hal ise kendi numarasını oynuyor ve fabrika onun oyununa "hisseleri satın alma" restiyle karşılık veriyor. Fakat öyle anlaşılıyor ki Gutherz "bu karşılığı" kabul etmiyor. Acaba parayı az mı buluyor, parayı almayı etik mi bulmuyor, başka beklentileri mi var, senetleri gerçekten kaybetti mi, kızı ve damadına yapılan iyiliğin karşılığı olarak mı parayı kabul etmek istemiyor? Bunların hiç birini bilmiyoruz. Sadece dava ve karar ortada, ama işin arka planı karanlık.
----
Şu Bilgiler de Önemli
Technische Organisation im Zuckerfabriksbetriebe. Dr. Hermaim Gutherz. Tages-
fragen aua der Zuckerindustrie, No. 4 ; edited by Dr. Oskar Wohryzek.
(Albert Bathke, Magdeburg.) 1926. Price : 2 marks.

Dr. Gutherz, manager of the Selyp beet sugar factory, Himgary, outlines
his schemes for supervizing operations so as to work under the most efficient con-
ditions and with most economy during and after the ccunpaign, describing to this
and what is done in his own factory, though he does so, he points out, not as an
example, but rather by way of suggestion. He discusses in detail the keeping of
books and of control and cost sheets for the estimation of the routine and deprecia-
tion figures, attributing considerable importance to the compilation of statistical
tables in which the consumption and cost of materials are compared with the figures for preceding yeeirs. He advocates a free exchange of all data with other factories through a central organization. In a chapter dealing with the work of the chemical laboratory, he is insistent on the permanent engagement of the chemist, even for ismall concerns, work of another kind being found for him during the inter-campaign. This booklet contains many useful suggestions, and its perusal may be recommended. Kaynak: The Internatıonal Sugar Journal, VOI.UME XXIX. , ST. DUNSTAN’S HILL, E.C. 3. , London, 1927.
---
Vakıf Kurması
Selypi'deki ilk şeker fabrikası:
Böylece, ilk 1890/91 şeker kampanyası sırasında, şirket - ebeveynlerin isteklerini takdir ediyor - ve. altı üyeli birleşik bir ilkokul kurdu. Tek katlı okul, inşa edildiğinde fabrikanın kanadında inşa edildi ancak gereksiz hale geldi. Okulun 1906 ile 1926 arasında Katolik bir okul olarak, tek okulu konsolide bir okul olarak, iyi stoklanmış bir kütüphane ve kütüphaneyle öğretildiği sekiz odası vardı. 1926’dan sonra yine bir sosyal okuldu.

1923'ten itibaren Gútherg Herman / Ármin / adı ipek fabrikasının okulu ile ilgilidir. 1912'den itibaren Gutherz Herman Schosberger fabrikanın teknik yöneticisiydi. Monarşide tanınmış bir uzman ve insancıl muamele konusunda mükemmel bir organizatör olmuştur ve işçilerin saygısını kazanmıştır. İpek okulunda okuyan fakir öğrencilere yardım etmek için bir vakıf kurdu.

From 1923, Gútherg Herman / Ármin / his name is related to the school of the silk factory. From 1912, Gutherz Herman Schosberger was a technical manager of the factory. He has been a well-known specialist in the monarchy and an excellent organizer with humane treatment, and has earned the respect of the workers. He founded a foundation to help poor students studying in the silk school.

Details of the Gutherz Herman founding letter:

"On July 28, 1923, 23 officials, 62 industrialists and workers at Selypi Sugar Factory RT decided to honor a beloved and respected Gutherz Hermann with a foundation of 307,500 crowns, plus 1,000,000, or one million crowns, from Director Gutherz. This amount is handled in cash and, according to the attached receipt, by Baron Schosberger Rezső Central Treasury / Budapest V. Zoltán u.

From the founding letter it turns out that the amount of the foundation:

"Between the three poorest students of the silly school, they are awarded at the end of each academic year without religious or gender differences!"

The founding letter also contains legal and formal information:

"In the event of the death of Director Gutherz, the head of the foundation will be the technical director or manager of the sugar factory. He is also responsible for his property ... In case of litigation and out-of-court cases, the Foundation is represented by its manager. "

We can learn from the founding letter that the Hungarian Royal Government has supervisory rights.

The foundation letter was issued in 4 copies, one copy received:

the Ministry of Religion and Public Education
Ministry of Commerce
Sugar Factory Technical Directorate
the Sugar Factory Document
An important date in the foundation's history is the year 1926 and 27. There were significant personal changes in the factory. Director Gutherz Herman also lost his production and assumed responsibility for creating the Turkish sugar industry. Silk professionals5 / craftsmen, sugar confectioners ... / brought with him the same role in Alipullu, Turkey, as the first Czech skilled workers and masters employed at the foundation of the silk factory.

Interestingly, Alpullu and Hatva town near Silk and Silk (also known as a sugar factory) later became twin cities. The story is also important because it will make it possible to understand a note written on April 20, 1926, which tells us that the fundamentals of money have come under a clause.

On May 24, 1927, the foundation's money was placed in Lőrinci at the municipality's credit cooperative / OKH /, due to Gutherz's move abroad.

On November 13, 1935, the foundation letter was amended: The management of the foundation is undertaken by the village of Lőrinci and commits itself to its fulfillment.

I could not obtain any concrete data on the practical implementation of the aid and the dissolution of the foundation. According to the known data, the foundation has certainly lived for at least 12 years (probably more).

Kaynak: https://mindenlehet.blog.hu › mindenlehet

Selypi Şeker Fabrikası arşivinin değerli malzemesi: arşivlerinin arşivleri geçen yüzyılda onarılamaz bir şekilde hasar gördü. Zaten Birinci Dünya Savaşı'ndan önce - 26 Şubat 1921 tarihli Yönetim Kurulu toplantı tutanaklarında belirtildiği gibi: "Kitapların neredeyse tamamı - kitapların bulunduğu - neredeyse tüm arşivin yıkıldığı fabrikada büyük bir yangın meydana geldi." Zsófia Değirmeni'ne açılan belgeler neredeyse tamamen imha edildi. İkinci Dünya Savaşı’nın bölge sekreterlerindeki mağduriyetlerine dayanamadı, Silk in 29 Aralık 1945 tarihli mektubun dediği gibi vergi ve tapu sicilinin dosyası da değildir. Szerencs'deki Magyar Şeker Endüstrisi A.Ş.'nin kaderinin imhası
---

The technical costs of this sugar plant in the year b are about
59 gr. on the 1st beet. The sugar refinery and Selyp refinery, whose director is Mr. Gutherz, who has been writing in our Gazeta Cukrownicza since his birth, has a particularly resilient management.

---

Fabrika Müdürleri