1928 yılında kurulan Türk-Alman Ziraat Anonim Şirketi... O yıllarda "Türk-Alman
Teşebbüsât-ı İktisadiye Şirketi" olarak anılıyor.
Şirketin merkezinin İstanbul olduğu, İTŞFTAŞ Hannoverische MashinenbauAG-Hannover, Rod Jacques AG-Leibzig, Şeker Fabrikaları Kleinransleben AŞ ve tüccar Yolageldili zade Kâzım Bey tarafından kurulduğu....
Alpullu Şeker fabrikası ile Almanların "fabrikaya pancar temin etmek ve gerekli şekerpancarı tohumunu yetiştirmek maksadıyla Lüleburgaz, Sarımsaklı'da kurdukları şirket... Sarımsaklı'nın o vakitler 2500 hektar (25.000 dönüm) arazisi var. Daha sonra TürkŞeker o toprakların 1700 hektarını (17.000 dönümünü) Tazaş'tan satın alıyor.
Tazaş fabrikanın açıldığı ilk yıllardar Sarımsaklı çiftliğini satın almış ve Türkgeldi çiftliğini ise kiralamış. İlk yıllarda Almanya'dan 400-420 ton pancar tohumu satın alınıyormuş. Bu tohumlar Türkiye'de yetiştirilmiş istenmiş. 1933 yılından itibaren kendi pancar tohumunu kendisi ekmeye başlamış. Öyle anlaşılıyor ki ilk 7 yıla ait pancar tohumları büyük ölçüde Almanya'dan satın alınmış.
Alman kaynaklarında TAZAS (Turkish-German Farmers Association) Türk-Alman Çiftçiler Birliği şeklinde geçiyor. (TUrkisch-Deutschen Landwirtschaftsgesellschaft). Fabrikanın iştiraki veya yavru kuruluşu...
---
"Türk-Alman Ziraat Cemiyeti" diye bir oluşumun çok daha önceden var olması Ziraat Anonim Şirketinin ortaya çıkmasını doğal bir süreç haline getiriyor. Buradan iki sonuç çıkıyor: Birincisi ziraatta gerilemiş Almanların yardım ve desteğine ihtiyaç hissetmişiz. İkincisi teknolojik veya başka amaçlarla Almanlar Türk tarımı olgusunu sürekli takip ederek ülkemizi "pazar" olarak değerlendirmişler. Siz isterseniz, bu gelişmeleri Almanya'nın "doğuya açılma" (Drang nach Osten) politikası olarak isimlendiriniz...
---
(CROCODiLE) TiMSAH 66 BOMONTi Tohumluk Buğday Çiftliklerimizde fennî bir surette yetiştirilen en iyi evsafta tohumluk buğday vardır. Talip olanların Lüleburgaz'da Tazaş Şirketi Çiftlikler müdüriyetine müracaatları… Cumhuriyet, 11.9.1931. (Tohumluklara kendi kültürünün adlarını koyuyor: "Bomonti".... Nereden bileceğiz Bomonti sözcüğünün Musevi/Yahudi kültürüyle ilgili olduğunu... Ve bilsek ne olur, elimizden ne gelir...
---
"1925’de Sarımsaklı ve Alpullu çiftlikleri kurulmuş, bu çiftliklerde Macaristan’da eğitim görmüş Türk uzmanlar çalışmıştı."
"Şevket Süreyya’ya göre bu şirket ithalat işiyle ilgilenmekte ve başından bir “şeker kralı” bulunmaktadır. Gündüz Ökçün ise Anonim Şirketler ile ilgili çalışmasında Alpullu Şeker Fabrikasının yapımını üstlenen Alman Şirketin, fabrikanın sahibi olan Türkiye ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş. ile 1928 yılında Türk-Alman Teşebbüsat-ı İktisadiye A.Ş.’yi kurduklarını ve bu şirketin şeker ithalatıyla meşgul olduğunu belirtmektedir. Habil Akıltepe ise, kurulan bu şirketin isminin TürkAlman Ziraat A.Ş.(TAZAŞ) olduğunu ve fabrikaya “pancar temin etmek amacıyla” kurulduğunu ifade etmektedir." s.77.
(Kaynak: Fatih Tuğluoğlu, Modernleşmenin Ve Devletçi Ekonomi Politiğin Kırsal Kesim Üzerine Etkileri (1929-1939), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü. Ankara, 2007.)
Hem şeker ithalatı, hem tohum yetiştirme... Yani, "Voli'yi" çok yönlü vurma...
----
Acaba niçin daha fazla bilgi yok...
Ortaklık kurulan "Ziraat alet ve malzemeleri imalatıyla maruf Alman şirketinin" adı neydi?
---
Tazaş