Alpullu - İspirto Fabrikası

Günümüzdeki işlevi veya adı "Malzeme Ambarı"... Geçmişte İspirto Fabrikası olarak kullanılmış. Tam "hangi tarihte açıldığına ilişkin bilgi yok" diyordum ki ilgili kaynak önüme çıkıverdi. 28.12.1928 tarihinde açılmış. Uşak Şeker Fabrikasının bünyesinde açılan İspirto fabrikasından iki yıl sonra... Faaliyetini 1937 yılına kadar sürdürmüş. Fakat binanın yapılması diğer fabrika binalarıyla birlikte aynı zamanda. Şeker fabrikasından iki sene sonra İspirto veya alkol fabrikası olarak hayata geçmiş, on sene boyunca "saf alkol" üretmiş.

Günümüzdeki "ispirto" sözcüğü ile 1930'lu yıllardaki "ispirto" sözcüğü aynı anlamda değil. O yıllarda "alkol" anlamında kullanılıyor. Örneğin gazetelerde şu tür ilanlar çıkıyor: "İspirtolu İçki Bayilerine Duyuru"...

1932 yılında 1600 ton alkol (ispirto) üretilmiş ve Türkiye'nin de ihtiyacının o kadar olduğu belirtiliyor.
---
Pancarın melas denilen müştâkından (türevinden) İspirto yapılmaktadır. (Cumhuriyet, 31.3.1947).
---
Ali Cenani Ercan adlı bir müteşebbis İstanbul Çengelköy'de bir fabrika yaparak Alpullu Şeker fabrikasının melasını (molasses) alıp kendi fabrikasında işlemeye başlayınca (Damlıbağ, 2017) Alpullu Şeker Fabrikası ispirto (alkol) üretiminden vazgeçmiş. Alpullu ve Uşak şeker fabrikalarının makineleri Eskişehir İspirto Fabrikasına gönderilmiş.
----
Alkol fabrikası 10 yıl faaliyet gösterdikten sonra 1937 yılında kapanmış. "Türk Coǧrafya Dergisi, 1-6. sayılar 1943" tarihli kaynakta "1937 yılında Alpullu'nun 2003 ton ve Uşak'ın 545 ton ham alkol ürettiği, 1938'den sonra ham alkolün sadece Eskişehir Fabrikasında üretildiği" yazılı. Burada "ham alkol" sözü dikkati çekiyor. Çünkü mecliste "saf alkol" üretimine ilişkin tartışmalar yapılıyor. Alkollü içkilerin kalitesini artırmak için saf alkole/ispirtoya ihtiyaç duyuluyormuş.

Web kaynaklarından Ali Cenani Bey'in daha sonra Ticaret Bakanlığı yaptığını öğreniyoruz.
---
Fabrikanın adı ne zaman "ispirto" olmuş bilmiyoruz. Kendi tanımlamamızla 4D fotoğrafında fabrikanın adından "sakarat" diye söz ediliyor. Sakarat, yani "alkol veya alkol türevleri" anlamında... Sonra Osmanlıca olan bu sözcük Türkçeleştirilerek veya Batıdaki karşılığından esinlenerek ispirto denmiş. "Alkol" sözcüğünün dilimize girmesi çok daha sonraki tarihlerde.

İspirto fabrikasının 1932 yılında Türkiye'nin ihtiyacından %50 fazla üretim yaptığını öğreniyoruz.

Sakarat= Alkol veya ispirto fabrikası...

Kapandıktan sonra burası bir süre "küspe kurutma" fabrikası olarak kullanılmış. Yaş küspe kurutularak kıyma makinesine benzer bir makineden geçiriliyor ve "pelet" yapılıyormuş. Sakarat fabrikasından PELET fabrikasına... Pelet, bir tür hayvan yemi. Çiftçiler bu yemi alıyor, ıslayıp ve melasla zenginleştirip yumuşattıktan sonra hayvanlarına veriyorlar. Besleyici özelliği yüksek bir ürün. Bir süre sonra Pelet Fabrikası da kapatılmış. Niçin? Kimse bilmiyor. Genel Müdürlüğün veya bakanlığın kararı... Siyasi bir karar..."Devlet fabrikası" gereksiz yere "özel sektörle" rekabet etmesin diye düşünülmüş olabilir.

Tekirdağ'daki konyak fabrikasına Alpullu'dan alkol gönderilmesi ve konyak imali ile ilgili haber...

Not. 4D. Dördüncü Dönem veya fabrikanın ilk 25 yılına ait fotoğraflar demek. Fotoğrafları 1D, 2D, 3D diye gruplandırıyor veya sınıflandırıyorum.

1928'de 414.926 litre olan ispirto uretimi, 1932'de 1.613.348'e yukselmistir.

---
13.11.1936 tarihli TBMM Zabıt Ceridesinden bir alıntı:

"790 numaralı kanunun 11’nci maddesine göre seker fabrikaları alacakları müsaadeye istinaden ispirto yapmak için tesisat vücude getirmeğe salahiyetar olub Alpullu seker fabrikasının da istihsal ettiği müsaadeye istinaden bu yolda tesisat vücuda getirib ispirto istihsal etmekte olduğu ve şimdiye kadar idarenin bu fabrikadan 2.572.821 kilo ispirto mubayaa edib buna mukabil 1.000.061 lira 49 kuruş tediye edildigi halde şimdiye kadar alınan ispirtolar için 790 numaralı kanunun tarifi dairesinde bir bedel tekarrür ettirilmemiş olduğu anlaşılmıştır. Bu vaziyetin maliyet hesablarının sıhhatini haleldar edeceği tabii olmakla devamı muvafık olmadığından alınan ispirtolara kanunun tarifi dairesinde bir bedel takdiri hususunun bir an evvel neticelendirilmesi encümenimizce zaruri görülmüştür."

`

.