Alpullu - Ergene Köprüsü

Ergene Nehri üzerinde bir zamanlar iki köprü varmış. Ergene Nehri'nin üzerindeki küçük tahta köprü ve taştan yapılmış büyük Mimar Sinan Köprüsü... Eski köprünün Kadri Özçetin Bey'den temin ettiğim bir fotoğraf var. O köprü yakın zamanlara kadar duruyordu. Sonra kaldırılmış olmalı ki artık gözükmüyor.

Mimar Sinan Köprüsü çok yüksek. İnşaatında bir işçinin o yükseklikten düşüp öldüğü belirtiliyor. Bu kişi sonra o zamanlar en yakın köy olan Sinanlı'ya götürülüp gömülmüş. Etrafı bir türbe haline getirilmiş. Sinanlılar oraya "tekke" adını vermişler. Fakat Sinanlılar orada yatan kişinin köprüden düşüp ölen kişiyle ilgisi olmadığını düşünüyorlar.

İnşaatı: Sokullu Mehmet Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Lüleburgaz Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi ile birlikte 1565-1570 yılları arasında yapılmış... Köprüyü yapmaya başladığında Sinan'ın 76 yaşında olduğu anlaşılıyor. Seksen yaşına geldiğinde Edirne'deki Selimiye Camiini yapmaya başlıyor. Alpullu'daki Ergene Köprüsü Sinan'ın Selimiye'den önceki son eseri. Köprüyü bitiriyor ve Selimiye Caminin inşaatına başlıyor. Ergene Köprüsü büyük ihtimalle Sinan'ın yaptığı son köprü. Çünkü bundan sonra Selimiye camiyle ilgilenecektir. Mustafa Sa‘i tarafından tanzîm edilen tezkire-i ebniye ile tezkire-i bünyânda Sinan'ın yaptığı köprülerin sayısı birinde 7 ve diğerinde 8 olarak belirtilmiş. Alpullu Köprüsü, Sinan'ın bu kategoride yer alan az sayıda eserinden birisi ve en gelişmiş olanı...

Adlandırılması: Çok sayıda adı var. Resmi adı, halkın verdiği ad ve zaman içinde kazandığı adlar...

Mehmed Paşa Cisr-i Kebiri,
Sinanlı Köprüsü,
Eski Alpullu köprüsü,
Şimdiki Alpullu Köprüsü,
Alpullu-Sinanlı Yolu Köprüsü,
Mimar Sinan Köprüsü,
Şehit Sokullu Mehmet Paşa Köprüsü,
Sokullu Köprüsü,
Ergene Köprüsü.

Galiba en doğru tanımlama "Alpullu-Sinanlı Yolu üzerindeki Mimar Sinan Köprüsü"... Osmanlı zamanında onu yaptıran paşanın adı ön planda imiş, Cumhuriyet döneminde ise "yapan mimarın adı" öne çıkıyor.

Kullanılan taşlar: İki tür taş kullanılmış. Süloğlu taşı ve traverten taşlar. Köprünün %70'i Süloğlu taşı ve %30'u traverten taş. Süloğlu taşı Edirne'nin Süloğlu köyü civarından getirilmiş. Tarihte de oradan getirildiği düşünülüyor. Bunlar sert ve içinde midye kabukları bulunan bir taş türü.

Seyir Sahanlığı: Güneybatı tarafında (mansab bölümü) bir balkonu var. Bu tür balkonlar; seyir sahanlığı veya teferrüç olarak adlandırılmaktaymış. Köprünün kitabesi yok, fakat seyir sahanlığında Karayollarının onarım işareti bulunmakta.

Baba Taşları: Köprü giriş ve çıkışlarında 4 adet baba taşı var. Bunlar sonraki onarımlarda siyah çimentodan yeniden yapılmış. Orijinal değil. Fakat orijinal havası veriyor. Özellikleri iri, yüksek ve heybetli olması. Köprünün giriş yerlerini çok uzaklardan dahi belli ediyor. Baba taşlarının üst kısımları sarık görünümlü.

Kuzey girişi: Kuzey girişinin sağ tarafında bir zamanlar Jandarma Karakolu varmış. Kemal Çıkla tarih veremedi. 1940'lı yıllar olabilir. "Bu bölümde çok sayıda kayısı ağacı vardı", diyor. Köprünün tam tepesinde askerler karşılıklı nöbet tutarlar, gelip geçene kimlik sorarlarmış. Girişte ayrıca iki memurun oturduğu bir ev varmış. Çıkla'nın anlatımıyla "Jandarma bırakıp gidince oraya Postacı Yunus amca geçti. 1950'den sonra da dağıldı."

Teknik özellikleri: Kuzeybatı, güneydoğu yönünde konumlanmış...123,80 (veya 129.40) metre uzunluğunda, büyük kemerin açıklık mesafesi 20,05 metre, kemer taşları 58 cm, orta kemerde 76 cm, genişliği 5,5 metre, korkulukları 1.10 metre yüksekliğinde... Beş kemerli, dört su tahliye gözü var. Bunlara Bursa kemerli tahliye gözleri adı veriliyormuş.^a Köprünün menba ve mensab tarafından tasarımı farklı bir görünüm arz ediyor. Geçmişte yan açıklıklar kum ve çakıl ile doldurulmuş, günümüzde ise buralara taştan rıhtım düzenlemesi yapılmış durumda.

Kaynaklarda verilen uzunluk ölçüleri birbirini tutmuyor. Bunun nedeni köprünün başlangıç noktası olarak nereyi aldıklarını belirtmemiş olmaları. Baba taşlarını mı temel alıyorlar yoksa ilk yükseltinin başladığı yeri mi?

Güney ayağında "kedi gözü" adı verilen küçük doğa hayvanlarının geçebilecekleri bir geçit var.

Köprü temellerinin dört veya beş metre derinliğinde olduğu tahmin ediliyor. Köprü tabliyesinin hemen altında boydan boya uzanan hafifletme odaları mevcut. Köprünün başlangıcından bir metre sonrasından başlıyor köprünün zirve noktasına 1 metre kalıncaya kadar devam ediyor. Sonra tekrar 1 metrelik bir mesafeden sonra yeniden başlıyor ve köprünün bitimindeki baba taşlarına bir metre kalıncaya kadar devam ediyor.

Tempan duvarlarında (Köprünün yan duvarları) 30 kadar sayıda özenle ve özel olarak kesilmek suretiyle yapılmış küçük kuş yuvaları var. Gerek tempan duvarları gerekse korkuluk taşlarını birbirine bağlamak için zıvana demirlerinden, kenet demirlerinden yararlanılmış.

Mimar Sinan'ın inşa ettiği köprüler arasında meyli ve kemer açıklığı en fazla olan köprü. Türkiye'de, orta kemeri bu şekilde dik olarak yükselen beş köprü var ve Alpullu bunların içinde en yüksek olanı. Diğer köprüler şunlar: Gebze, Haramidere, Büyükçekmece, Yalnızgöz... Bu şekildeki dik ve geniş kemer açıklıklı köprü yapımına "klasik Osmanlı" mimarisi adı veriliyor.

Özellikleri
- Ana kemer açısından Mimar Sinan'ın yapmış olduğu en geniş açıklıklı ve en dik köprü olması.
- Kedi gözü içeren tek köprü olması.
- Özel rıhtım düzenlemelerine sahip köprü olması.
- 50 cm yüksekliğinden daha küçük taş bulunmaması.
- 76 cm’lik korkuluk taşlarını tek taş olarak kullanması. Bu genişlikte kemer taşına
hiçbir köprüde rastlanmaz. Bu taşların boyları 2,5 metreyi bulur.

Köprü ve dükkanlar: 1970'li yıllarda tarihî köprünün Sinanlı tarafında bulunan dükkânlar yıkılmış, Alpullu çıkışına bitişik inşa edilmiş belediye mezbahanesi ise kaldırılarak köprüden yaklaşık 50 metre uzağa yeniden inşa edilmiştir. (Bu konuda ayrıca bakınız: Köprübaşı - Satırbaşı.)

Onarımları: 1983-1987 yılları arasında Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından onarılmış. Erdoğan ağabey Sinanlı Köprüsünün onarılması için Karayollarına yazı yazdım demişti. Onun ifadesiyle; "Küspe arabaları o yolu kullanıyorlardı. Öte yandan define arayıcıları köprü korkuluklarının bazı yerlerini tahrip etmişlerdi. Bir şey duyuyorlar gece arama yapıyorlardı. Köprü taşlarının içindeki zıvana demirlerinden sinyal alıyor olmalıydılar ki umutlanıyorlar orayı, burayı kazmaya çalışıyorlardı."

Kullanım durumu: Araç trafiğine kapalı olan köprü Alpullu'ya alışverişe gelen Sinanlı köylüleri tarafından hâlâ kullanılıyor.

Altın Aranması. Hırsızlar Mimar Sinan köprüsünde altın aramak için kriko koyup korkuluk taşlarını devirmişler. Şüphelendikleri her yeri kazmışlar. Bu nedenle korkuluklara önemli ölçüde zarar vermişler. Aptal insanları nasıl ikna edeceksiniz...

Asker Kulübesi. Eskiden tam tepede asker kulübesi varmış. Bu tür bir uygulama önemli geçişe sahip bütün köprülerde olurdu.

Restorasyonu
Köprüyü tamir eden mühendis Ali İhsan Bey anlatıyor... Köprü 5 kemerli. 1983 yılında restore olmuştu. Halide Hanım ilk restorasyondan sorumlu müdür idi, çalışmalar 3-5 sene sürmüştü. 1983 yılında yanlış restorasyon görmüş. O günkü şartlarda taş yapılar ortalama 50 yılda bir restorasyon görür. Süloğlu Edirne traverten taşı midye kabuklu gözenekleri olan bir taş. Traverten taşı ... İki tür taş kullanılmış. Dönemsel olarak müdahalelerin belli olmasını isterler. 45 yıl önce müdahale olmuş. Bu müdahaleler görülsün istenir. Onarımlarda tıpatıp aynısını yapmak istemezler. Birebir Bosna’da 9 köprüden biri Yanlış uygulama yapılmış. Tempan duvarıyla korkuluğu aynı hizada olması gerekir. Kornişle aynı hizaya yapılmış. Bunları anlatan Ali ihsan Gündüz. Bütün köprülerde korniş vardır. Bunlar köprüyü koruyor, güçlendiriyor ve yükü dağıtıyor.

Kornişlerde ve korkuluklarda taşlar kenet ve zıvana ile kilitlenmiş. Köprüde hafifletme gözleri var. Kapı gibi, su tahliye amaçlı. Merdiven yok, rıhtımlarda kayıkla geldiği zaman çıkarmış. Yalnız göz köprüsü var Edirne’de....
Profilli korkuluk (Ben pah diyorum ama o profilli korkuluk” diyor. Pah halk tabiri...

Orijinalinde rıhtım varmış. Rıhtımda 300 metre kare parke taşı döşedik. Köprünün üzerindeki parke taşlarını aldık rıhtımda kullandık. Tabliye taşlarını orijinal olması lazım. Dere taşı gerekiyor. Kaplama taşı ya dereden alınıyor veya dağdan kesilen yonu taşları kullanılıyor. Yonu taşı kesilmiş taştır. Çimento kullanmak yasaktır. Hidrolik kireç kaymağı kullanılır.

Memba ayaklarında selyaranlar var, topuk duvarı...
Kafalarını çıkarttık. Bunun altında köprünün temellerinin 5 metre derinliğinde olduğunu düşünüyoruz.

Köprüde özgün taşlardan çok kalmamış. Tempan duvarlarda kalınlığı 50 cm den aşağı taş yok. Boy serbesttir. Esas yüksekliktir. Boy da ister istemez uzayacaktır.

Baba taşları beton siyah çimentoyla yapılmış. Sağlı, sollu komple değiştirdik. Birkaç tane sağlam taş vardı. 1983’te siyah çimento ile beton baba taşı yapılmasına müsaade etmişler.

Büyük kemerdeki bir gülbezeklerden bir tanesi tahribatlı ellemeyeceğiz. Temizleyip bırakacağız.

Büyük kemerden su düzeyine kaç metre 15 metre tahminen Kemer açıklığı, 5 kemerli, kedi gözü 1 tane 4 hafifletme gözü var.

Tempan duvarlarda kuşların yuva yapmaları için düzgün şekilde kesilmiş kuş yuvaları var. Köprünün önemli özelliklerinden biri. Bu delikler sonradan oyulmuş. 25x30 cm ebadında delikler. Bazıları 10x6 cm... 30 tane kadar bu şekilde kuş yuvası var. 15 adet mansap tarafında 15 adet de memba tarafında... Normalde delikler taşın çürümesiyle oluşur, fakat bu delikler öyle değil, özel yapılmış. Bunlar kuş yuvası. Diğer Mimar Sinan köprülerinde de var.

Köprünün üzerinde köprüye yük olmaması için çift kanal yapılmış. 70x50 cm boydan boya devam ediyor. Köprünün başlangıcından itibaren 1 metreden sonra başlıyor. Tepede bitiyor. Orada kesiliyor ve tam tepenin bir metre uzağından sonra tekrar başlıyor

Kilit taşları gayet güzel, sıkıntı yok. Kilit taşı 50 cm yüksekliğinde... Mimar Sinan Süloğlu köyünden Süloğlu Taşı almış. Traverten taşını nereden aldığı bilinmiyor. Köprüde % 70 Süloğlu taşı, % 30 traverten taşı kullanılmış. Köprü üç yıl gibi bir zamanda yapılmış.

Köprünün onarımında kenet ve zıvanaların bire bir aynısı yapıldı. Tempan duvarlarında bütün taşlar, kenet demirleriyle birbirine kenetlenir. Zıvana demirleri korkuluk ve kemer taşları için kullanılır.

Tamiri, 2017 yılının altıncı ayında başlamış ve 31.12.2018 tarihinde bitirilmek üzere sözleşme imzalanmış. 1,5 yılda bitirilmek üzere sözleşme imzalanmış, hava koşullarına bağlı olarak bitebilir veya biraz daha uzayabilir.

Yüzümüzü suyun akış istikametine döndüğümüzde Güney-Doğu rıhtımlara memba deniyor. Sol tarafı Sinanlı...
Kuzey rıhtımda ön duvarlar orijinal...

Korkuluğun uçtan uca uzunluğu 130 metre ve 5,5 metre genişliğinde....

---