Atatürk'ün Ziyareti
Alpullu'yu çok iyi tanıyan Kadri Özçetin Atatürk'ün Alpullu'yu iki kez ziyaret ettiğini söylüyor. Birincisi 1930 yılında ve ikincisi 1336 veya 37 yılında. Fakat, farklı görüşler var. Herkes aynı görüşte değil. İkinci kez geldiyse mutlaka anı defterinde ikinci yazısı da olurdu veya basının konuyu haber yapması gerekirdi deniyor. İkinci geziye ilişkin haber veya bir resmin bulunmaması iddiayı zayıflatıyor. Kim bilir, belki de vardır. Bu konuda yeni bilgiler temin edilirse onları da elbette okurlarla paylaşacağız.
1930 Ziyareti
Tekeşin (2017) Atatürk'in 20 Aralık 1930 tarihinde bir pazar günü sabah saat altıda geldiğini belirtiyor. Fakat Milliyet Gazetesinin haberine göre saat tam beşi altı geçe geliyor. Tren yolculuğunun 7 saat sürdüğü anlaşılıyor. Atatürk’ün Alpullu’ya gelişini Ahmet Hamdi Başar,“Ertesi sabah Alpullu Şeker Köyü'ndeydi.” şeklinde yazmış. Öyle anlaşılıyor ki Atatürk Alpullu'ya geldiği 1930 yılında yörenin adı Şeker Köy... Yerleşim yerinin adını Alpullu olarak Atatürk'ün değiştirdiğine ilişkin bir kayıt yok.
Atatürk'ün ziyareti sırasında Şakir Kesebir hem Çatalca milletvekili hem de şirketin Yönetim Kurulu Başkanı... O sırada şirketin Genel Müdürü Hayri İpar… Fabrika müdürü ise Gutherz olmalı.
Yine Tekeşin'in yazdıklarından okumaya devam edelim:
"Şahap Ege, Atatürk’ün geç saatlere kadar ilgililerden pancar ziraatı ve şeker sanayisi hakkında bilgi aldığını, geceyi trende geçirdiğini ve saat 10.00’da fabrika önünde duran vagonundan çıktığını, üzerinde spor bir elbisenin bulunduğunu, fabrikanın önündeki giriş yerine geniş bir merdiven yapıldığını Atatürk’ün buraya geldiğinde, O’nu Fabrika Müdürü Gutherz’in Almanca uzun bir konuşma ile karşıladığını ve fabrika hakkında bilgi verdiğini söylemiştir.
Ege, o sırada Atatürk’ü karşılayanlar ve çok yakınında bulunanlar arasında yer almıştır.
Şahap Ege'nin verdiği ve Milliyet Gazetesinin yazdığı bilgilerin her ikisi de doğruysa Atatürk saat 5.06'dan 10.00'a kadar trenin içinde dinlenmiş olmalı.
Atatürk’ü Alpullu’da eski İktisat Bakanlarından ve Alpullu Şeker Fabrikası’nın da kurucularından olan Edirne Milletvekili Şakir (Kesebir), Kırklareli Milletvekillerinden Dr. Fuat (Umay), Şevket (Ödül) ve diğer yetkililer karşılamışlardır. Ayrıca çevredeki köy ve kasabalardan gelmiş kalabalık bir halk topluluğu da hazır bulunmuştur.
Ayşe Kopuz, Tuğçe Tetik, " Trakya Bölgesi Alpullu Şeker Fabrikası’nın Mimari Açıdan İncelenmesi", 2016, Tekirdağ.
Öyle anlaşılmaktadır ki, Atatürk fabrika gezisini iki buçuk saat içinde tamamlamıştır.
1930 ziyaretinde Atatürk'ün gece köşkte kalmadığı, geziden sonra Kırklareli'ye geçtiği ve oradada geceyi İstasyonda duraklayan trende geçirdiği bildirilmiştir.
(Bk. http://www.trakyagezi.com/gazi-mustafa- kemal-ataturkun-kirklareli-ziyareti/).
"Belediye binasının üst katında bir oda ve banyo hazırlanmasına karşın geceyi istasyonda bekleyen trende geçirmiştir."
"25 Aralık 1930 Edirne ziyareti dönüşünde Alpullu'da halkla sohbet" diye bir başlık var... Bu sayfaların okunması... Atatürk'ün bütün eserleri, 24. cilt, Kaynak Yayınları, 2008.
----
Beraberinde 27-30 kişilik bir ekip olduğu anlaşılıyor. Ancak listede gelenler ile karşılayanlar karışmış gibi...
"...Saat 21.35’te trenle halkın tezahüratı arasında beraberinde kardeşi Makbule Hanımefendi, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Afet İnan, Kütahya Milletvekili Recep Peker, Bolu Milletvekili Salih Bozok, Tahran elçisi, Ordu Müfettişi Sait Ali Paşa, Başyaver Rusuhi Bey, Hususi Kalem Müdürü Tevfik Bıyıklıoğlu, Muhafız Gücü Komutanı İsmail Hakkı (Tekçe), İçişleri Bakanlığı Özel Kalem Müdürü, Kolordu Kumandanı Şükrü Naili (Gökberk), Sinop Milletvekili Recep Zühtü (İnan), Rize Milletvekili Hasan Cavit, Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali, Edirne Milletvekili Şakir Kesebir, Hasan Hayri (Tan), Zeki Mesut Aslan, Milli Eğitimden Hasan Âli (Yücel), İstanbul Liman Şirketi Müdürü Hamdi (Ahmet Hamdi Başar), Halk Fırkası Umumi Kâtibi Ziya (Gehver Etili), Sağlık Müşteşarı Hüsamettin, Anadolu Ajansından Kemalettin (Kamu-Şair), Maliye Müfettişi Nedim, Şifre Müdürü Suat, fotoğrafçısı Muzaffer, sinemacı Kemal Beyler ile Mustafa Kemal Paşa’nın yakın çevresinden gazeteci-yazar Ruşen Eşref’te Trakya’ya hareket etmişlerdir. Kaynak: http://www.kordelyahaber.com/haber/ilk-seker-fabrikamiz-alpullu-h2159.html
Halkın Şikayeti
Atatürk'ün ziyaretinde "halk dert yanıyor; vergilerden, nakliyeden, fena idareden, yolsuzluktan, hastalıktan acı acı şikâyet ederken bunları düzeltmeyi hükümetten bekliyor. Onun ilgilenmesi; yanına birçok kimseler de alarak dert dinlemek ve halkın ıstıraplarını öğrenmek üzere köy köy dolaşması, halka, hattâ dertlerini bile unutturuyor." Murat Koraltürk, Ahmet Hamdi Başar'ın hatıraları, 1. cilt, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2007, s. 349.
Bu şikayetlerden rahatsız olunmuş olunmalı ki "haksız olduğu" yönünde yayınlar yapılmıştır.
"Haksiz şikâyetler Hakkında Bazı Misaller:
Alpullu istasyonunda tren hareket ederken (köylüye bakilmasını, çiftçinin borç içinde olduğunu hayvanlarını sattığını) bağırarak söyleyen birisinin epey servet sahibi bir hayvan tüccarı olduğu anlaşıldı. Edirne'nin bir köyünde hayvanlarının suya gidecek yolu olmadığını söyleyen köylülerin iddiaları mahallinde tetkik edildiği zaman davalarının hakikate mutabık olmadığı ve orada pirinç zıraati yapan bir vatandaşın parası ile aldığı araziye tehasüp etmek istedikleri görüldü. … Edirne'nin Havza kazasında ahaliden birisi (mahsulümüzü ucuza satıyoruz, lüzumlu şeylerimizi pahalı satın alıyoruz) diye şikayet etti. Müştekinin bir murabahacı olduğu anlaşıldı. Trakya vaziyetinin tetkiki neticesinde orada idrak edilen bolluk senelerinde geniş israflar yapıldığı, köy evlerindeki dokuma tezgahlarının atıldığı anlaşıldı." deniyor ve ekleniyor "Trakya'daki bolluk ve Anadolu'da kuraklıkla meşrut olan bu geçici saadeti bu günün hakikati karşısında rüya gibi hatırlayanların memnuniyetsizliği itibara değmez".
Atatürk Trakya'dan İstanbul'a döndüğünde Başvekalete telgraf çekerek şu hususu dile getirir: "Alpullu Şeker Fabrikasını ziyaretimde Rusların İstanbul'da Türk şekerinden daima yüzde yirmi düşük fiyatla satmak suretiyle bu sahada da gayrı meşru rekabette bulunduklarını söylediler. Bu durumun dikkate alınmasını rica ederim." Atatürk, hükümetin haksız rekabeti önlenmesini talep ediyor. (s. 60).
Gürbüz Tüfekçi, Atatürk Seyahat Notları, 1930-1931, Kaynak Yayınları, 1998.
Aynı eserde Başvekalete telgraf çekilerek düzeltilmesi için bazı konuların dile getirildiği bildiriliyor. Edirne ile ilgili konular şunlar: Edirne'de bir Emlak Bankası şubesinin açılması. Keşan ile İbrice arasındaki yolun düzeltilmesi ve bir iskele inşası. Edeköy ile Sofulu arasında bir hudut kapısı tesisi.Ergene Nehri'nin temizlenmesi ve bir kanal inşaası. Kasırgadan yıkılan cami minarelerinin tamiri. (Gürbüz Tüfekçi, Atatürk Seyahat Notları, 1930-1931, Kaynak Yayınları, s. 54).
1936-37 Ziyareti
Atatürk'ün ikinci gelişinin Trakya Manevraları sırasında olduğu düşünülüyor. Lüleburgaz ve Babaeski'ye geldiği belirtiliyor. Fakat Alpullu'ya geldiğine ve köşkte yattığına ilişkin kaynak ve belge yok.
Anı Defteri ve Anı Yazıları
Atatürk'ün anı yazısı. Alpullu Şeker Fabrikası’nı gezdikten sonra Atatürk “Ergene Köşkü”nde bulunan “Anı Defteri”ne şu satırları yazmıştır: “Alpullu Şeker Fabrikasını gezdim. Gördüğüm vaziyetten çok memnun kaldım. Müessesenin daha tevsii etmesini ve şimdiye kadar olduğundan fazla muvaffak olmasını dilerim. Memleketimizin her müsait mıntıkasında şeker fabrikalarının çoğalması ve bu suretle memleketin şeker ihtiyacının temini mühim hedeflerimiz arasında tanınmalıdır.”
Fabrika Müdürünün Anı Yazısı: Anı defterini açılışından itibaren çeşitli kişiler imzalamışlar ve bunlardan biri de fabrikanın Macar müdürüdür. Kopuz ve Tetik'in (2016) bildirdiklerine göre Fabrika Müdürü Herman anı defterine şu satırları yazmıştır: “Alpullu’da geçirdiğim 10 kampanyayı, daima tam bir hoşnutlukla yad edeceğim. Burada memleketi ve insanları sevmeği ve takdir etmeyi öğrendim. 1926 yılında kuruluşundan beri inkişafına şahid olduğum bu fabrikaya bütün kalbimle bağlandım. Bu sebepten, bir Macar vatandaşı olarak, en samimi temennim, Alpullu Şeker Fabrikasının 1926 senesinden bu güne kadar inkişafını adım adım takip ettim. Türk işçisinin kabiliyetine ve yaratıcılığına hayran oldum. Alpullu’dan ayrılırken Türk ulusuna karşı beslediğim yüksek duygular bende ebediyyen bâki kalacaktır.”
Mühendis Gutherz Herman, Macaristan “Selypin Ungarn” şeker fabrikası eski müdürü ve Alpullu Fabrika Fen müdürü, 13 Kasım 1935.
"Şeker üretimimizi, kendi şeker tüketimimizi kendimiz karşılayabilmemiz için ülkenin tüm bölgelerine bu amaca uygun olarak genişletmek bizim için her zaman en önemli hedef olmalı"
----
.
1930 Ziyareti
Tekeşin (2017) Atatürk'in 20 Aralık 1930 tarihinde bir pazar günü sabah saat altıda geldiğini belirtiyor. Fakat Milliyet Gazetesinin haberine göre saat tam beşi altı geçe geliyor. Tren yolculuğunun 7 saat sürdüğü anlaşılıyor. Atatürk’ün Alpullu’ya gelişini Ahmet Hamdi Başar,“Ertesi sabah Alpullu Şeker Köyü'ndeydi.” şeklinde yazmış. Öyle anlaşılıyor ki Atatürk Alpullu'ya geldiği 1930 yılında yörenin adı Şeker Köy... Yerleşim yerinin adını Alpullu olarak Atatürk'ün değiştirdiğine ilişkin bir kayıt yok.
Atatürk'ün ziyareti sırasında Şakir Kesebir hem Çatalca milletvekili hem de şirketin Yönetim Kurulu Başkanı... O sırada şirketin Genel Müdürü Hayri İpar… Fabrika müdürü ise Gutherz olmalı.
Yine Tekeşin'in yazdıklarından okumaya devam edelim:
"Şahap Ege, Atatürk’ün geç saatlere kadar ilgililerden pancar ziraatı ve şeker sanayisi hakkında bilgi aldığını, geceyi trende geçirdiğini ve saat 10.00’da fabrika önünde duran vagonundan çıktığını, üzerinde spor bir elbisenin bulunduğunu, fabrikanın önündeki giriş yerine geniş bir merdiven yapıldığını Atatürk’ün buraya geldiğinde, O’nu Fabrika Müdürü Gutherz’in Almanca uzun bir konuşma ile karşıladığını ve fabrika hakkında bilgi verdiğini söylemiştir.
Ege, o sırada Atatürk’ü karşılayanlar ve çok yakınında bulunanlar arasında yer almıştır.
Şahap Ege'nin verdiği ve Milliyet Gazetesinin yazdığı bilgilerin her ikisi de doğruysa Atatürk saat 5.06'dan 10.00'a kadar trenin içinde dinlenmiş olmalı.
Atatürk’ü Alpullu’da eski İktisat Bakanlarından ve Alpullu Şeker Fabrikası’nın da kurucularından olan Edirne Milletvekili Şakir (Kesebir), Kırklareli Milletvekillerinden Dr. Fuat (Umay), Şevket (Ödül) ve diğer yetkililer karşılamışlardır. Ayrıca çevredeki köy ve kasabalardan gelmiş kalabalık bir halk topluluğu da hazır bulunmuştur.
Ayşe Kopuz, Tuğçe Tetik, " Trakya Bölgesi Alpullu Şeker Fabrikası’nın Mimari Açıdan İncelenmesi", 2016, Tekirdağ.
Öyle anlaşılmaktadır ki, Atatürk fabrika gezisini iki buçuk saat içinde tamamlamıştır.
1930 ziyaretinde Atatürk'ün gece köşkte kalmadığı, geziden sonra Kırklareli'ye geçtiği ve oradada geceyi İstasyonda duraklayan trende geçirdiği bildirilmiştir.
(Bk. http://www.trakyagezi.com/gazi-mustafa- kemal-ataturkun-kirklareli-ziyareti/).
"Belediye binasının üst katında bir oda ve banyo hazırlanmasına karşın geceyi istasyonda bekleyen trende geçirmiştir."
"25 Aralık 1930 Edirne ziyareti dönüşünde Alpullu'da halkla sohbet" diye bir başlık var... Bu sayfaların okunması... Atatürk'ün bütün eserleri, 24. cilt, Kaynak Yayınları, 2008.
----
Beraberinde 27-30 kişilik bir ekip olduğu anlaşılıyor. Ancak listede gelenler ile karşılayanlar karışmış gibi...
"...Saat 21.35’te trenle halkın tezahüratı arasında beraberinde kardeşi Makbule Hanımefendi, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Afet İnan, Kütahya Milletvekili Recep Peker, Bolu Milletvekili Salih Bozok, Tahran elçisi, Ordu Müfettişi Sait Ali Paşa, Başyaver Rusuhi Bey, Hususi Kalem Müdürü Tevfik Bıyıklıoğlu, Muhafız Gücü Komutanı İsmail Hakkı (Tekçe), İçişleri Bakanlığı Özel Kalem Müdürü, Kolordu Kumandanı Şükrü Naili (Gökberk), Sinop Milletvekili Recep Zühtü (İnan), Rize Milletvekili Hasan Cavit, Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali, Edirne Milletvekili Şakir Kesebir, Hasan Hayri (Tan), Zeki Mesut Aslan, Milli Eğitimden Hasan Âli (Yücel), İstanbul Liman Şirketi Müdürü Hamdi (Ahmet Hamdi Başar), Halk Fırkası Umumi Kâtibi Ziya (Gehver Etili), Sağlık Müşteşarı Hüsamettin, Anadolu Ajansından Kemalettin (Kamu-Şair), Maliye Müfettişi Nedim, Şifre Müdürü Suat, fotoğrafçısı Muzaffer, sinemacı Kemal Beyler ile Mustafa Kemal Paşa’nın yakın çevresinden gazeteci-yazar Ruşen Eşref’te Trakya’ya hareket etmişlerdir. Kaynak: http://www.kordelyahaber.com/haber/ilk-seker-fabrikamiz-alpullu-h2159.html
Halkın Şikayeti
Atatürk'ün ziyaretinde "halk dert yanıyor; vergilerden, nakliyeden, fena idareden, yolsuzluktan, hastalıktan acı acı şikâyet ederken bunları düzeltmeyi hükümetten bekliyor. Onun ilgilenmesi; yanına birçok kimseler de alarak dert dinlemek ve halkın ıstıraplarını öğrenmek üzere köy köy dolaşması, halka, hattâ dertlerini bile unutturuyor." Murat Koraltürk, Ahmet Hamdi Başar'ın hatıraları, 1. cilt, İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2007, s. 349.
Bu şikayetlerden rahatsız olunmuş olunmalı ki "haksız olduğu" yönünde yayınlar yapılmıştır.
"Haksiz şikâyetler Hakkında Bazı Misaller:
Alpullu istasyonunda tren hareket ederken (köylüye bakilmasını, çiftçinin borç içinde olduğunu hayvanlarını sattığını) bağırarak söyleyen birisinin epey servet sahibi bir hayvan tüccarı olduğu anlaşıldı. Edirne'nin bir köyünde hayvanlarının suya gidecek yolu olmadığını söyleyen köylülerin iddiaları mahallinde tetkik edildiği zaman davalarının hakikate mutabık olmadığı ve orada pirinç zıraati yapan bir vatandaşın parası ile aldığı araziye tehasüp etmek istedikleri görüldü. … Edirne'nin Havza kazasında ahaliden birisi (mahsulümüzü ucuza satıyoruz, lüzumlu şeylerimizi pahalı satın alıyoruz) diye şikayet etti. Müştekinin bir murabahacı olduğu anlaşıldı. Trakya vaziyetinin tetkiki neticesinde orada idrak edilen bolluk senelerinde geniş israflar yapıldığı, köy evlerindeki dokuma tezgahlarının atıldığı anlaşıldı." deniyor ve ekleniyor "Trakya'daki bolluk ve Anadolu'da kuraklıkla meşrut olan bu geçici saadeti bu günün hakikati karşısında rüya gibi hatırlayanların memnuniyetsizliği itibara değmez".
Atatürk Trakya'dan İstanbul'a döndüğünde Başvekalete telgraf çekerek şu hususu dile getirir: "Alpullu Şeker Fabrikasını ziyaretimde Rusların İstanbul'da Türk şekerinden daima yüzde yirmi düşük fiyatla satmak suretiyle bu sahada da gayrı meşru rekabette bulunduklarını söylediler. Bu durumun dikkate alınmasını rica ederim." Atatürk, hükümetin haksız rekabeti önlenmesini talep ediyor. (s. 60).
Gürbüz Tüfekçi, Atatürk Seyahat Notları, 1930-1931, Kaynak Yayınları, 1998.
Aynı eserde Başvekalete telgraf çekilerek düzeltilmesi için bazı konuların dile getirildiği bildiriliyor. Edirne ile ilgili konular şunlar: Edirne'de bir Emlak Bankası şubesinin açılması. Keşan ile İbrice arasındaki yolun düzeltilmesi ve bir iskele inşası. Edeköy ile Sofulu arasında bir hudut kapısı tesisi.Ergene Nehri'nin temizlenmesi ve bir kanal inşaası. Kasırgadan yıkılan cami minarelerinin tamiri. (Gürbüz Tüfekçi, Atatürk Seyahat Notları, 1930-1931, Kaynak Yayınları, s. 54).
1936-37 Ziyareti
Atatürk'ün ikinci gelişinin Trakya Manevraları sırasında olduğu düşünülüyor. Lüleburgaz ve Babaeski'ye geldiği belirtiliyor. Fakat Alpullu'ya geldiğine ve köşkte yattığına ilişkin kaynak ve belge yok.
Anı Defteri ve Anı Yazıları
Atatürk'ün anı yazısı. Alpullu Şeker Fabrikası’nı gezdikten sonra Atatürk “Ergene Köşkü”nde bulunan “Anı Defteri”ne şu satırları yazmıştır: “Alpullu Şeker Fabrikasını gezdim. Gördüğüm vaziyetten çok memnun kaldım. Müessesenin daha tevsii etmesini ve şimdiye kadar olduğundan fazla muvaffak olmasını dilerim. Memleketimizin her müsait mıntıkasında şeker fabrikalarının çoğalması ve bu suretle memleketin şeker ihtiyacının temini mühim hedeflerimiz arasında tanınmalıdır.”
Fabrika Müdürünün Anı Yazısı: Anı defterini açılışından itibaren çeşitli kişiler imzalamışlar ve bunlardan biri de fabrikanın Macar müdürüdür. Kopuz ve Tetik'in (2016) bildirdiklerine göre Fabrika Müdürü Herman anı defterine şu satırları yazmıştır: “Alpullu’da geçirdiğim 10 kampanyayı, daima tam bir hoşnutlukla yad edeceğim. Burada memleketi ve insanları sevmeği ve takdir etmeyi öğrendim. 1926 yılında kuruluşundan beri inkişafına şahid olduğum bu fabrikaya bütün kalbimle bağlandım. Bu sebepten, bir Macar vatandaşı olarak, en samimi temennim, Alpullu Şeker Fabrikasının 1926 senesinden bu güne kadar inkişafını adım adım takip ettim. Türk işçisinin kabiliyetine ve yaratıcılığına hayran oldum. Alpullu’dan ayrılırken Türk ulusuna karşı beslediğim yüksek duygular bende ebediyyen bâki kalacaktır.”
Mühendis Gutherz Herman, Macaristan “Selypin Ungarn” şeker fabrikası eski müdürü ve Alpullu Fabrika Fen müdürü, 13 Kasım 1935.
"Şeker üretimimizi, kendi şeker tüketimimizi kendimiz karşılayabilmemiz için ülkenin tüm bölgelerine bu amaca uygun olarak genişletmek bizim için her zaman en önemli hedef olmalı"
----
.
